Հարցազրույց «ԱՅԳ» հոգեբանական ծառայությունների կենտրոնի հոգեբան,
մասնագիտական կողմնորոշման մասնագետ Ինգա Մուկուչյանի հետ
– Ի՞նչ հանգամանքներ և գործոններ պետք է առավել կարևորել մասնագիտություն ընտրելիս:
– Մասնագիտություն ընտրելիս, նախ և առաջ, պետք է հաշվի առնել սեփական ընդունակությունները, հետաքրքրությունները և անձնային առանձնահատկությունները, որից հետո հասկանալ, թե որքանով են այդ որակները համընկնում նախընտրած մասնագիտության ներկայացրած պահանջների հետ: Օրինակ, ինտրովերտ անձը, ով ունի հակվածություն դեպի ներս, դեպի իր ներաշխարհը, սիրում է ստեղծագործել, տարվել իր մտքերով, կդժվարանա աշխատել սպասարկման ոլորտում, որտեղ պետք է լինել շատ ակտիվ, շփվող, ուղղված դեպի արտաքին աշխարհը: Մեկ ուրիշ մասնագիտության մեջ, որտեղ այլ որակներ են պահանջվում, գուցե ինքը կլինի իդեալական: Խառնվածքով ծնվում են, որն էլ հետագայում առաջացնում է որոշակի անձնային առանձնահատկություններ: Մասնագիտական կողմնորոշումը պետք է հիմնվի անձի առավել կայուն որակների վրա, որոնք հետագայում շատ քիչ փոփոխություններ կկրեն:
Պետք է կարևորել նաև մասնագիտության պահանջարկը: Կան մահացող մասնագիտություններ, որոնք ժամանակին պահանջված են եղել, բայց ներկայում տեղ չունեն տվյալ երկրում, ինչպես նաև կան նոր, նախկինում բացակայող մասնագիտություններ: Մասնագիտության ընտրության հարցը, առհասարակ, պետք է լուծել հետևյալ սխեմայով՝ «Այն, ինչ ես ուզում եմ», «Այն, ինչ ես կարող եմ» և «Այն, ինչ որ պետք է»: Հարկավոր է հասկանալ, թե որտեղ են այդ երեք բաղադրիչները համընկնում, որ մասնագիտական ոլորտն է ներառում այդ երեքն էլ:
– Իսկ ինչպե՞ս կողմնորոշվի այն անձը, ում ընդունակությունները չեն համընկնում իր նախասիրությունների հետ: Օրինակ, անձն ունի ընդգծված երաժշտական տաղանդ, բայց ապագայում իրեն տեսնում է միայն տնտեսագետի դերում:
Անձը պետք է իմանա, որ իր ընդունակությունների շնորհիվ նա անհամեմատ արագ կարող է հաջողության հասնել այդ ոլորտում, քան այլ մասնագիտական դաշտում: Բնատուր տաղանդի դեպքում տվյալ մասնագիտությունն ավելի հեշտ է տրվում մարդուն: Իհարկե, ընդունակությունները կարելի է զարգացնել, բայց դա ավելի երկար և աշխատատար գործընթաց է:
Ընդունակությունները, հետաքրքրությունները, անձնային առանձնահատկությունները պետք է դիտարկել համալիր ձևով: Գոյություն ունի մասնագիտական դաշտ, մասնագիտական տիպեր, պետք է հասկանալ, թե անձը կոնկրետ որ մասնագիտական տիպին է պատկանում: Կան մասնագետներ, ովքեր հետազոտելով դեռահասի ընդունակությունները, նախասիրությունները և անձնային առանձնահատկություները, հասկանում են, թե այդ որակները ինչպես են համատեղվում կոնկրետ մասնագիտության պահանջների հետ:
– Որո՞նք են այն գործոնները, որոնց ազդեցության ներքո դեռահասը կատարում է իր բնույթին և ընդունակություններին չհամապատասխանող մասնագիտության սխալ ընտրություն:
– Հիմնականում սխալ ընտրության պատճառ է դառնում նորաձև մասնագիտությանը հետևելը` առանց հաշվի առնելու սեփական կարողությունները: Առհասարակ, պետք է կարևորել մասնագիտությունների պահանջարկը, բայց խաբուսիկ մի բան կա, երբ թվում է, թե մասնագիտությունը շատ մեծ պահանջարկ ունի, և մեծ թվով մարդիկ գնում են այդ ուղղությամբ: Արդյունքում, նրանցից շատ շատերը մնում են գործազուրկ, քանի որ իրականում պահանջարկը այդքան էլ մեծ չէր, որ ապահովեր բոլորին աշխատատեղերով: Այդպես եղավ տնտեսագիտության և իրավաբանության ոլորտներում: Առհասարակ, չկան լավ ու վատ մասնագիտություններ, կան պրոֆեսիոնալ և ոչ պրոֆեսիոնալ մասնագետներ, իսկ պրոֆեսիոնալ լինելու համար պետք է ունենալ տվյալ մասնագիտությանը համապատասխան անձնային որակներ:
Հաջորդ կարևոր գործոնը ինֆորմացիայի պակասն է, որը մեծացնում է սխալվելու հավանականությունը: Այդպես, դեռահասը որոշում է դառնալ բանկի կառավարիչ, որովհետև վերջինս շատ գումար է աշխատում, և նա միայն գիտի, որ կառավարիչ լինելու համար ինքը պետք է դառնա տնտեսագետ: Բայց այդ դեռահասը չգիտի բանկի կառավարիչն ինչ գործունեություն է անում, ինչ պայմաններում է աշխատում, ինչ հատկություններ են հարկավոր կառավարման համար: Այդ անիրազեկությունը հետագայում մասնագիտությունից հիասթափության պատճառ կարող է դառնալ: Երեխային դեռ վաղ տարիքից պետք է նախապատրաստել և տալ սպառիչ ինֆորմացիա մասնագիտությունների մասին: Շատ եմ կարևորում մասնագիտական այցելությունները դեպի գործարաններ, աշխատանքային տարբեր միջավայրեր, որտեղ կարելի է ներսից հասկանալ կոնկրետ մասնագետների գործունեությունը:
– Իսկ ի՞նչ ազդեցություն են ունենում ծնողները դեռահասի մասնագիտական կողմնորոշման հարցում:
– Ծնողների դերն այս հարցում շատ մեծ է՝ սկսած խանգարելուց մինչև շատ մեծ օգնություն ցուցաբերելը: Ծնողը, բնականաբար, ավելի լավ է ճանաչում իր երեխային, և ենթադրվում է` նա ավելի լավ պետք է իմանա նրա ընդունակությունները, հետաքրքրություններն ու անձնային առանձնահատկությունները: Եթե ծնողն այս ամենը հաշվի է առնում, պետք է որ ճիշտ լինի նրա խորհուրդը, բայց շատ դեպքերում ծնողներն առաջնորդվում են այլ սկզբունքներով: Նախկինում նրանք ցանկացել են ձեռք բերել որևէ մասնագիտության, չի հաջողվել, և այժմ ուզում են, որ իրենց ժառանգն իրականացնի մասնագիտական այդ երազանքը` առանց հաշվի առնելու երեխայի անհատականությունը: Ստացվում է, որ ծնողը պրոյեկտում է երեխայի վրա որոշակի ցանկություններ և որակներ, որոնք նա իրականում չունի:
– Իսկ ի՞նչ հետևանքների կարող է հանգեցնել մասնագիտության սխալ ընտրությունը:
– Սխալ ընտրություն կատարած մարդիկ աշխատանքի մեջ իրենց զգում են չբավարարված, անարդյունավետ, աշխատանքի մոտիվացիան ցածր է, ոգևորող գործոնը միայն ֆինանսն է: Չկա ներքին մղում մասնագիտության մեջ ինքնակատարելագործվելու, անընդհատ նորն իմանալու, ինքնաիրականանալու: Կարող են առաջանալ սոմատիկ հիվանդություններ, աշխատանքի ժամանակ գլխացավեր, հոգնածության մշտական զգացողություն: Պարզապես, այդ մարդիկ ներքուստ մերժում են այն գործունեությունը, որով իրենք զբաղվում են:
– Բայց արդյո՞ք նման խնդիրները պայմանավորված են միայն մասնագիտության ընտրությամբ, չէ՞ որ նույնիսկ ճիշտ մասնագիտության դեպքում որոշակի հանգամանքների պատճառով սեփական գործունեությունը կարող է դառնալ տհաճ և անարդյունավետ:
– Ենթադրվում է, որ ամենակարևոր հանգամանքը սխալ ընտրված մասնագիտությունն է, բայց կան էլի գործոններ, որոնք միասին հանդես գալու պարագայում կարող են իջեցնել աշխատանքի արդյունավետությունը: Այդպիսի գործոններ են` աշխատավարձը, կոլեկտիվը, տվյալ ընկերությունում ղեկավարման ոճը: Բնական է, ճիշտ մասնագիտություն ընտրելու դեպքում չի կարելի համարել, որ ամեն ինչ պետք է իդեալական լինի, բայց շատ ավելի մեծ է հավանականությունը, որ անձը հաջողությունների կհասնի այդ ոլորտում:
– Այդ դեպքում ինչպե՞ս հասկանալ և տարբերակել՝ խնդիրներն առաջացել են սխալ մասնագիտություն ընտրելու հետևանքով և խելամիտ կլինի փոխել մասնագիտությունը, թե՞ պետք է, այնուամենայնիվ, հարմարվել և փորձել ինչ-որ կերպ «տեղավորվել» ձեռք բերված մասնագիտության մեջ:
– Ամեն ինչ պայմանավորված է խնդրի բնույթով: Եթե մարդը հասկանում է, որ ինքն այլևս չի կարողանում այդ մասնագիտության մեջ ինքնաիրականանալ, դժվարությամբ է գնում աշխատանքի, մոտիվացիան միայն ֆինանսն է, չի հասկանում, թե այդ գործունեությունը ինչ է իրեն տալիս, ապա ճիշտ կլինի երկրորդ անգամ մասնագիտություն ընտրել: Շատ է լինում, երբ բակալավրիատն ավարտած ուսանողը որոշում է մագիստրատուրան շարունակել այլ ոլորտում: Այստեղ շատ կարևոր է ինքնակրթությունը:
Հարցազրույցը վարեց Արփինե Դանիելյանը
Հարցազրույց «ԱՅԳ» հոգեբանական ծառայությունների կենտրոնի հոգեբան, մասնագիտական կողմնորոշման մասնագետ Ինգա Մուկուչյանի հետ
Այս մեթոդիկայի շնորհիվ բացահայտվում են անձի մասնագիտական հակումներն ու հետաքրքրությունները, ինչպես նաև հետազոտվողը մանրամասն ինֆորմացիա է ստանում տարբեր մասնագիտությունների պահանջների, պայմանների և նպատակների մասին:
Դասընթացի արդյունքում մասնակիցները իրենց ստացած գիտելիքները հնարավորություն կունենան կիրառել աշակերտների հետ մասնագիտական կողմնորոշման ուղղությամբ աշխատելու ընթացքում, կտիրապետեն մի շարք պրակտիկ հմտությունների և մեթոդների։